Powstanie Warszawskie

O Powstaniu

Powstanie Warszawskie, obok bitew o Monte Cassino oraz Kołobrzeg, należy do najbardziej krwawych rozdziałów w dziejach wojskowości polskiej podczas II wojny światowej. Przez sześćdziesiąt trzy dni walki, żołnierze Armii Krajowej – przede wszystkim mieszkańcy Warszawy, dali przykład patriotyzmu i wielkiego poświęcenia w imię oswobodzenia stolicy z rąk niemieckiego okupanta. Choć zryw zakończył się klęską, jego efekty, nie tylko w sferze materialnej, dostrzegane były jeszcze wiele dekad po zakończeniu globalnego konfliktu. Współcześnie Powstanie Warszawskie jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych na świecie wydarzeń z historii naszego kraju, oddziałując nie tylko na postawy patriotyczne, ale także życie społeczne, kulturalne i artystyczne.

Kalendarium

Bohaterowie tamtych dni

Aleksander Kaczorowski

Jan Mazurkiewicz

Krzysztof Kamil Baczyński

Tadeusz Komorowski

Tadeusz Gajcy

Zdzisław Stroiński

Marian Sigmund

Archiwalia

Siły niemieckie w Powstaniu Warszawskim

Po rozpoczęciu 22 czerwca 1944 r. przez Armię Czerwoną walnej ofensywy ukrytej pod kryptonimem „Bagration”, siły niemieckie na terenie okupowanej Polski przeszły do odwrotu. Jednym z głównych punktów przerzutu pododdziałów Wehrmachtu na zachodni brzeg Wisły, ze względu na możliwość łatwej przeprawy zarówno jednostek pieszych, jak i zmotoryzowanych i pancernych, była Warszawa. W ostatnich dniach lipca 1944 r. ulicami miasta przetaczały się kolumny żołnierzy w szarozielonych mundurach. W okolicę stolicy dyslokowano także część dywizji przerzuconych z innych frontów, między innymi z Włoch.

W momencie wybuchu Powstania Warszawskiego stały garnizon niemiecki w mieście liczył około 16 tys. żołnierzy. Jedną czwartą z nich stanowiły jednostki SS oraz policji, które szczególnie dawały się we znaki mieszkańcom. Krótko przed rozpoczęciem walk komendantem wojennym mianowano generała Reinera Stahela. Całość podlegających mu sił podzielono na pięć bloków obronnych, spośród których cztery znajdowały się w lewobrzeżnej części miasta a jeden – na Pradze.

W związku z rozkazem Adolfa Hitlera o zrównaniu zbuntowanego miasta z ziemią, co miało stanowić odwet zarówno za niezłomną postawę warszawian w latach poprzedzających Powstanie, jak i samo wystąpienie zbrojne, nad Wisłę sprowadzono tak zwane „siły odsieczy”, której trzon stanowiła improwizowana grupa bojowa SS z Kraju Warty wzmocniona Pułkiem Specjalny SS „Dirlewanger”, sformowany w przeważającej części z kryminalistów oraz Brygadą Szturmową SS RONA złożoną z rosyjskich kolaborantów. Wszystkie te jednostki od 14 sierpnia 1944 r. weszły w skład Grupy Korpuśnej „von dem Bach” pod komendą SS-Obergruppenführera Ericha von dem Bacha, nie bez powodu nazywanego „katem Warszawy”.

Warszawa walcząca

Ciekawostki

1. Polsko-niemieckie starcia w Warszawie miały miejsce już wczesnym popołudniem 1 sierpnia 1944 r. Za pierwszy epizod Powstania uznaje się dziś potyczkę żołnierzy 226. plutonu Armii Krajowej z patrolem żandarmerii na Żoliborzu o godz. 13.50 czasu miejscowego. W wielu innych częściach miasta walki zaczęły się ok. godz. 16.00.

2. Na wieść o wybuchu Powstania Warszawskiego Adolf Hitler rozkazał zamordować przebywającego w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, Komendanta Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, Stefana Roweckiego ps. „Grot”. Wyrok wykonano między 2 a 7 sierpnia 1944 r.

3. 2 sierpnia 1944 r., w szpitalu powstańczym przy ul. Polnej 34 w Warszawie zmarła w wyniku odniesionych podczas walk o Dom Prasy ran, sanitariuszka 1108. plutonu Armii Krajowej, trzydziestoletnia Krystyna Krahelska ps. „Danuta”. W latach 1937-1938 pozowała do słynnego, znajdującego się na Powiślu pomnika warszawskiej Syreny.

4. Brutalne zbrodnie, których żołnierze niemieccy dopuścili się na początku sierpnia w dzielnicy Wola spowodowały u wielu z nich natychmiastowe załamanie nerwowe. Historycy oceniają, że fakt ten stał się jedną z głównych przyczyn zaprzestania pacyfikacji tej dzielnicy.

5. 13 sierpnia 1944 r. miał miejsce jeden z najbardziej tragicznych epizodów Powstania Warszawskiego. Przy ul. Jana Kilińskiego eksplodował z opóźnieniem niemiecki, gąsienicowy nosiciel ładunków Borgward IV. W wyniku wybuchu zginęło trzysta osób, przede wszystkim tych, którzy wcześniej przyszli obejrzeć zdobyty pojazd.

6. W połowie sierpnia siły niemieckie w Warszawie wzmocniły dwa eksperymentalne moździerze rakietowe kalibru 380 mm na podwoziu czołgu Pz.Kpfw. VI Tiger. „Sturmtigery”, bo taką nazwę nosiły pojazdy, przydzielono do Sturm-Mörser-Kompanie 1000. Ostrzeliwały rejon działań Zgrupowania AK „Chrobry II”.

7. Podczas Powstania Warszawskiego lotnictwo amerykańskie dokonało tylko jednego zrzutu zaopatrzenia dla Armii Krajowej. 18 września 1944 r. nad walczącą stolicą pojawiło się ponad sto samolotów B-17 Flying Fortress, które zrzuciły 1284 zasobniki. Jedynie 228 z nich trafiło w polskie ręce.

8. Najmłodszym mieszkańcem Warszawy, który aktywnie uczestniczył w Powstaniu był urodzony w 1935 r. Jerzy Grzelak. Jego zadanie stanowiło przenoszenie korespondencji, lekarstw oraz amunicji między walczącymi oddziałami. Po zgłoszeniu do oddziału przedstawił się jako czternastolatek.

9. Po zakończeniu Powstania Warszawskiego na początku października 1944 r. Komenda Główna Armii Krajowej przeniesiona została ze zrujnowanej stolicy do Częstochowy. Funkcjonowała w tym mieście do formalnego rozwiązania AK w styczniu 1945 r.

10. W sierpniu 1981, w ramach obchodów 37. rocznicy rozpoczęcia Powstania Warszawskiego, Telewizja Polska wyemitowała film dokumentalny, w którym Jan Mazurkiewicz ps. „Radosław” oficjalnie obnażył celowy brak reakcji na zryw ze strony stojącej pod Warszawą Armii Czerwonej. Niedługo potem nagranie „zaginęło” w archiwum TVP.

Powstanie Warszawskie w rekonstrukcji historycznej

Gra miejska

Inscenizacja

Upamiętnienie

Wideoteka